Upadłość

Czym jest upadłość?

• Upadłość polega na rozdysponowaniu równowartości majątku upadłego w celu spłacenia długów. Jeśli nie ma majątku, postępowanie upadłościowe może się zakończyć bez spłaty długów. Dłużnik może sam zażądać ogłoszenia upadłości swojego majątku lub mogą to zrobić wierzyciele.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

• Dłużnik może zażądać, aby jego majątek został objęty postępowaniem upadłościowym, jeśli nie może w pełni spłacić swoich wierzycieli, gdy mija termin zapłaty ich roszczeń, i gdy nie wydaje się prawdopodobne, by jego problemy z płatnościami miały się zakończyć w nieodległym okresie.
• Wniosek o ogłoszenie upadłości powinien być pisemny i skierowany do sądu rejonowego w miejscu zameldowania lub zamieszkania dłużnika (jeśli jest inne niż adres zameldowania).
• We wniosku należy m.in. podać:

1. Że dłużnik żąda ogłoszenia upadłości swojego majątku, a żądanie opiera się na art. 64 ustawy nr 21/1991.
2. Pełne imię i nazwisko dłużnika oraz numer ewidencyjny (kennitala)
3. Adres zameldowania dłużnika i adres zamieszkania, jeśli jest inny niż adres zameldowania
4. Czy dłużnik prowadzi działalność gospodarczą? Jeśli odpowiedź jest twierdząca, należy podać:
   1. Krótki opis rodzaju działalności.
   2. Miejsce działalności.
   3. Czy działalność jest prowadzoną jako firmą, która ma oddzielną nazwą i numer ewidencyjny.
5. Krótki opis sytuacji oraz argumentów dłużnika, tj. w jaki sposób finanse dłużnika doszły do stanu, w którym uznaje za zasadne ogłoszenie upadłości.
6. Wyszczególnione informacje o majątku i długach dłużnika. Należy zaznaczyć, jak duża część długów jest wymagalna/zaległa.
7. Miesięczne dochody i wydatki oraz ile pieniędzy zostaje w każdym miesiącu do spłaty długów.

Koszt ogłoszenia upadłości

• Sąd rejonowy może zarządzić, by osoba wnioskująca o ogłoszenie upadłości wpłaciła 250 000 kr. kaucji na koszt postępowania upadłościowego, jeśli nie jest jasne, czy majątek dłużnika wystarczy na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.
• Przy zgłaszaniu wniosku o ogłoszenie upadłości należy ponadto uiścić opłatę w wysokości 19 000 koron do skarbu państwa.
• Jeśli dłużnik sam składa wniosek o upadłość, może ubiegać się o pomoc finansową na poczet kosztów postępowania upadłościowego u rzecznika dłużników, zob. w tym miejscu. Należy spełnić określone warunki prawne, żeby wniosek został zaakceptowany.
• Jeśli wierzyciel składa wniosek o upadłość majątku dłużnika, musi sam opłacić kaucję na poczet kosztów postępowania upadłościowego, jeśli jest ona wymagana. 

Postępowanie przed sądem rejonowym

Gdy dłużnik sam wnioskuje o ogłoszenie upadłości swojego majątku, sędzia weryfikuje jego wniosek oraz załączniki. Sędzia może wezwać dłużnika do przedłożenia dalszych dokumentów, jeśli dostępne informacje nie są wystarczające. Jeśli sędzia uzna, że warunki do ogłoszenia upadłości są spełnione, dłużnik jest wzywany na posiedzenie, podczas którego sędzia orzeka o ogłoszeniu upadłości. Dłużnik lub upoważniony przez niego adwokat muszą stawić się osobiście na posiedzenie. Zwraca się uwagę, że inne osoby, np. członkowie rodziny, nie mogą się stawić w imieniu dłużnika. Jeśli dłużnik lub jego adwokat nie stawią się na posiedzeniu, wniosek uznaje się za odwołany.

Po orzeczeniu

• Gdy orzeczona zostanie upadłość dłużnika, powstaje specjalna osoba prawna, tj. masa upadłości, która przejmuje finansowe uprawnienia i obowiązki dłużnika. Po orzeczeniu wszystkie roszczenia wobec masy upadłości są traktowane, jakby minął ich termin płatności.
• Cały majątek i wszystkie długi wnioskującego wchodzą tym sposobem do masy upadłości podczas trwania postępowania upadłościowego.
• W następstwie orzeczenia upadłości sędzia sądu rejonowego powołuje likwidatora, który obejmuje zarząd nad majątkiem, a postępowanie upadłościowe trwa zazwyczaj kilka miesięcy. Jeśli postępowanie się przedłuża, należy skontaktować się z likwidatorem.

Czynności likwidatora:

• Likwidator dokonuje tzw. wezwania, w którym wzywa wierzycieli do zgłoszenia roszczeń wobec masy upadłości.
• Likwidator sprawdza, czy w okresie poprzedzającym ogłoszenie upadłości miały miejsce czynności podlegające podważeniu, np. pozbywanie się majątku.
• Ponadto likwidator podejmuje decyzje, w jaki sposób należy zagospodarować majątek i aktywa, np. jak i komu je sprzedać i za jaką cenę. Na koniec równowartość majątku, jeśli jakiś był, zostaje przeznaczona do spłaty długów masy upadłości.

Likwidator pracuje zasadniczo w imieniu wierzycieli i powinien strzec ich interesów podczas swojej pracy przy rozliczaniu masy upadłości.

Co się dzieje z dochodami dłużnika w trakcie postępowania upadłościowego?

• Wynagrodzenie za pracę, które dłużnik zarobi w trakcie postępowania upadłościowego, przypada jemu, a nie masie upadłości. To samo się tyczy spadków, darowizn pośmiertnych, na łożu śmierci oraz za życia, jeśli spadkodawca zadecydował o tych wyjątkach w sposób zgodny z prawem.
• To, co dłużnik zarobi w formie określonych dochodów, również przypada jemu. Inne finansowe uprawnienia, które zasadniczo przypadłyby dłużnikowi, przypadają masie upadłości w trakcie postępowania upadłościowego.

Co się dzieje z majątkiem dłużnika w czasie postępowania upadłościowego?

• Zasadniczo masa upadłości przejmuje wszystkie aktywa finansowe (majątek), które dłużnik miał lub z których korzystał przy ogłoszeniu orzeczenia. Likwidator powinien natychmiast po swoim powołaniu podjąć środki w celu pozbawienia dłużnika zarządu nad majątkiem.
• Dłużnik może mimo ogłoszenia upadłości zatrzymać majątek, który nie zostanie przejęty w drodze egzekucji.

Następujący majątek jest zwolniony i nie wchodzi w skład masy upadłości:

1. Przedpłata alimentów na utrzymanie, jeśli pieniądze są wydzielone z majątku dłużnika i nie nadszedł czas zapłaty.
2. Jednorazowa wypłata odszkodowania za trwałą niezdolność do pracy lub utratę żywiciela, jeśli pieniądze są wydzielone z majątku dłużnika i nie nadszedł czas, za który odszkodowanie ma pokryć szkodę.
3. Środki finansowe, które są niezbędne do pokrycia przez krótki okres wydatków dłużnika oraz osób, które są na jego utrzymaniu.
4. Środki pieniężne, które są niezbędne, żeby dłużnik mógł utrzymać skromne, standardowe gospodarstwo domowe.
5. Przedmioty o znaczącej wartości sentymentalnej, chyba że wyjątek uzna się za niesprawiedliwy wobec wierzyciela.
6. Niezbędne środki pieniężne w przypadku niezdolności do pracy lub utraty zdrowia.
7. Artykuły do nauki.
8. Przedmioty używane w pracy. Ich wartość może jednak wynosić maksymalnie 50 000 kr. z uwzględnieniem zmiany poziomu cen.

Likwidator może zezwolić dłużnikowi na wynajęcie nieruchomości od masy upadłości przez okres do 12 miesięcy.

Kontakty dłużnika z likwidatorem

• Dłużnik jest zobowiązany w czasie trwania postępowania upadłościowego do stawiania się na spotkania, na które wzywa go likwidator, i udzielania informacji oraz danych niezbędnych likwidatorowi w związku z postępowaniem. Dłużnik powinien przekazać likwidatorowi majątek wchodzący w skład masy upadłości oraz niezbędne dokumenty, np. księgowe.
• Ponadto dłużnik musi być dostępny w czasie trwania postępowania upadłościowego, jeśli jego obecność jest niezbędna w związku ze sprawdzaniem finansów masy upadłości lub czynności podejmowanych przez dłużnika przed postępowaniem.

Co się dzieje z rachunkami bankowymi w trakcie postępowania upadłościowego?

• Bezpośrednio po wygłoszeniu orzeczenia o ogłoszeniu upadłości likwidator zażąda zablokowania wszystkich kont bankowych i kart płatniczych dłużnika.
• Zasadniczo dłużnik może następnie otworzyć nowe rachunki obrotowe bez możliwości debetu lub otrzymać przedpłacone karty płatnicze, jednak zazwyczaj, póki trwa postępowanie upadłościowe, potrzebna jest na to zgoda likwidatora.

Różne środki podejmowane przez likwidatora

• Likwidator może zażądać wykreślenia dłużnika z listy pracodawców oraz zablokowania jego numeru VAT.
• Masa upadłości może wypowiedzieć umowę najmu lub innego trwałego stosunku prawnego na zwyczajowych zasadach lub z uczciwym terminem, nawet jeśli umowa zawiera dłuższy termin wypowiedzenia lub nie zezwala na nie, chyba że umowa została wpisana do ksiąg wieczystych lub w podobny sposób urzędowo zarejestrowana.
• Likwidator przejmuje udziały dłużnika w spółkach i stara się je spieniężyć.

Jak kończy się postępowanie upadłościowe?

• Postępowanie upadłościowe może się zakończyć przez przekazanie wierzycielom środków finansowych, jeśli masa upadłości posiadała majątek. Ponadto postępowanie może się zakończyć bez przekazania, jeśli masa nie posiadała majątku.

Sytuacja dłużnika po zakończeniu postępowania upadłościowego

• Długi, które nie zostaną opłacone podczas postępowania upadłościowego, przedawniają się (są anulowane) po 2 latach od zakończenia postępowania, chyba że bieg przedawnienia zostanie przerwany.
• Zwraca się uwagę, że roszczenia Funduszu studenckiego (Menntasjóður námsmanna) są wg art. 26 ustawy o Funduszu studenckim nr 60/2020 zwolnione z przepisów ustawy o ogłaszaniu upadłości i in. w zakresie długości terminu przedawnienia. Przepisy dot. przerwania biegu przedawnienia nie obejmują kredytów studenckich.
• Dłużnik jest przez kolejne dwa lata odpowiedzialny za spłatę długów, których nie udało się pokryć podczas postępowania upadłościowego. Dłużnik może sam przerwać bieg przedawnienia przez spłatę.
• Zwraca się uwagę, że Urząd windykacji mandatów i kosztów postępowania karnego (Innheimtumiðstöð sekta og sakarkostnaðar) może podjąć decyzję o zastosowaniu dodatkowej kary grzywny w dwuletnim biegu terminu przedawnienia, jeśli postępowanie windykacyjne jest bezcelowe lub bezskuteczne.

Przerwanie biegu przedawnienia

• Wierzyciel może przerwać bieg przedawnienia wyłącznie na podstawie otrzymania wyroku dot. uznania przerwania biegu przedawnienia. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono od nowa zgodnie z przepisami prawa.
• Aby otrzymać taki wyrok, wierzyciel musi wykazać, że posiada szczególny interes w przerwaniu biegu przedawnienia oraz że uznaje się za prawdopodobne, że jego roszczenia zostaną spełnione w czasie nowego terminu biegu przedawnienia.
• Jeśli przedawnienie nie zostanie wstrzymane wyrokiem, wszystkie długi, które nie zostały spłacone w czasie postępowania upadłościowego, są anulowane po dwóch latach od zakończenia postępowania. Nie obowiązuje to jednak, jeśli dłużnik sam przerwał bieg przedawnienia poprzez spłatę lub uznanie długów, por. omówienie poniżej.
• Zwraca się uwagę, że roszczenia Funduszu studenckiego są wg art. 26 ustawy o Funduszu studenckim nr 60/2020 zwolnione z przepisów ustawy o ogłaszaniu upadłości i in. w zakresie długości terminu przedawnienia. Przepisy dot. przerwania biegu przedawnienia nie obejmują kredytów studenckich.

Urząd zwraca uwagę, że jeśli wierzyciel wniesie sprawę w celu uznania przerwania biegu przedawnienia, dłużnik musi podjąć obronę w sprawie, żeby nie automatycznie nie zapadł wyrok zgodnie z roszczeniami sądowymi wierzyciela.

Zwraca się uwagę na wyrok Sądu Najwyższego w sprawie nr 119/2016. Wyrok omawia zmianę prawa z 2010 roku, gdy termin przedawnienia roszczeń przy postępowaniu upadłościowym został skrócony do dwóch lat. W wyroku odwołuje się do tego, że zmiana prawa zawierała ograniczenie jednostronnego prawa wierzycieli do przerwania biegu przedawnienia bez względu na wolę dłużnika.

W wyroku jest napisane:

W ocenie Sądu Najwyższego upadły przerwał bieg przedawnienia roszczenia, spłacając bez ostrzeżenia ratę kredytu studenckiego po zakończeniu postępowania upadłościowego, i zaczął biec nowy termin przedawnienia. Zgodnie z tym wyrokiem dłużnik może sam przerwać bieg przedawnienia roszczenia po upadłości przez uznanie długu lub wpłatę na jego poczet. Wierzyciele mogą sprawdzać stan majątku dłużnika przez dwa lata po zakończeniu postępowania upadłościowego i jeśli dłużnik zdobędzie przedmioty lub prawa, które mają wartość pieniężną, wierzyciel może je uzyskać drogą egzekucji. Jeśli dłużnik w tym dwuletnim okresie wejdzie w posiadanie majątku i wierzyciel go przejmuje drogą egzekucji, wówczas nie przedawnia się ta część jego roszczenia, która zostaje spłacona równowartością przedmiotu egzekucji. Ta część roszczenia, która jednak nie zostanie spłacona z równowartości majątku, mogłaby się natomiast przedawnić pod koniec tego dwuletniego okresu.

Zajęcie wynagrodzenia w następstwie upadłości

Windykatorzy skarbu państwa, tj. Urząd Celny oraz wojewodowie, mają prawo, w dwuletnim okresie biegu przedawnienia, do pobierania do 75% wynagrodzenia od pracodawcy w przypadku długów od opłat sądowych i samorządowych. Opłaty sądowe i samorządowe to np. podatek dochodowy, podatek lokalny, fundusz aktywizacyjny seniorów, specjalny podatek dochodowy, podatek od dochodów kapitałowych, ubezpieczenie wypadkowe podczas prac domowych, nadpłacony zasiłek na dzieci oraz nadpłacona ulga odsetkowa.

Windykatorzy skarbu państwa mają również prawo do windykacji małżonków. W tym wypadku obowiązuje specjalny przepis, który określa, że małżonkowie lub wspólnie opodatkowani konkubenci poręczają wzajemnie za opłaty sądowe i samorządowe. Odpowiedzialność obejmuje długi powstałe w latach, gdy byli wspólnie opodatkowani.

Urząd windykacji gmin (Innheimtustofnun sveitarfélaga) ma prawo, w okresie dwuletniego biegu terminu przedawnienia, do pobierania do 50% wynagrodzenia od pracodawcy w przypadku długów z tytułu alimentów.

Płatności drogą potrącenia długów lub zajęcia wynagrodzenia nie wstrzymują biegu terminu przedawnienia roszczenia.

Zwraca się uwagę, że w przypadku zawarcia porozumienia o obniżeniu egzekucji z wynagrodzenia, wówczas takie porozumienie i odpowiadające mu płatności mogą przerwać bieg dwuletniego okresu przedawnienia, chyba że pisemnie zostanie zastrzeżone, że nie uznaje się długu i poprosi się o specjalne przeznaczenie płatności (jeśli jest to możliwe) na płatności naliczone po upadłości. Warto otrzymać pisemne potwierdzenie, że płatności nie przerywają biegu przedawnienia.

W przypadku zawarcia porozumienia o płatnościach z Urzędem windykacji gmin przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, można poprosić, by związane z nim płatności po ogłoszeniu upadłości nie szły na poczet starego długu, lecz na naliczane płatności alimentacyjne, tak by bieg przedawnienia nie został wstrzymany.

Dokładniejsze informacje można uzyskać w Urzędzie windykacji gmin oraz u windykatorów skarbu państwa.

Konsekwencje ogłoszenia upadłości

• Orzeczenie o ogłoszeniu upadłości jest wpisywane w rejestr długów Creditinfo i przez pewien czas ma wpływ na ocenę zdolności kredytowej wydawaną przez tę firmę.
• Bank komercyjny dłużnika może wpisać upadłość w historię transakcji danej osoby, co prowadzi do negatywnej oceny zdolności kredytowej w banku. Jeśli dłużnik ubiega się ponownie o pożyczkę po ogłoszeniu upadłości, wykonywana jest indywidualna wycena, w której brane jest pod uwagę wiele czynników, np. ocena zdolności finansowej, ubezpieczenia, zakres postępowania upadłościowego oraz okres, który minął od jego zakończenia i in.
• Wierzyciele mogą sprawdzać majątek, aby zweryfikować, czy można dokonać egzekucji majątku, aby pokryć długi.
• Mimo że wierzyciele nie mogą przerwać biegu przedawnienia bez wyroku, są w stanie w dalszym ciągu prowadzić windykację w jego dwuletnim okresie. Wierzyciele/windykatorzy oceniają, czy mogą dokonywać windykacji długów za granicą od dłużników po ogłoszeniu upadłości w okresie biegu przedawnienia. W niektórych państwach przepisy zezwalają na zajmowanie wynagrodzenia w związku z islandzkimi roszczeniami, których windykacja odbywa się w danym kraju.
• Przy ogłoszeniu upadłości zyskują moc poręczenia. Wierzyciele mogą więc rozpocząć windykację od poręczycieli i zazwyczaj tego dokonują przed upływem dwuletniego terminu przedawnienia. Jest jednak jasne, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego w sprawie nr 507/2016, że dwuletni bieg terminu przedawnienia może obowiązywać poręczyciela. Zgodnie z wynikiem nie można więc rozpocząć windykacji wobec poręczyciela, gdy dług został anulowany ze względu na przedawnienie w odniesieniu do głównego dłużnika. W tym kontekście należy sprawdzić, kiedy udzielono poręczenia, mając na względzie, czy obowiązuje ustawa o przedawnieniu roszczeń nr 150/2007.
• Zwraca się uwagę, że jeśli dłużnik nie chce, by rozpoczęła się windykacja wobec poręczyciela kredytu studenckiego w Funduszu Kredytowym Islandzkich Studentów – Menntasjóður námsmanna, może uzgodnić z Menntasjóður námsmanna wycofanie wymagalności kredytu i rozpocząć spłatę w tradycyjny sposób. W momencie, gdy dłużnik dokona spłaty z kredytu, przerywa bieg terminu przedawnienia.